2025 Nobel Barış Ödülü, İsrail’i açıkça destekleyen ve ABD’nin Venezuela’ya müdahalesini savunan Maria Corina Machado’ya verilince, ödül yeniden tartışmaların odağına yerleşti. Nobel’in kurucusu Alfred Nobel’in geçmişi ve tartışmalı kararlar da tekrar gündeme geldi.
2025 Nobel Barış Ödülü’nün Venezuela’daki muhalif siyasetçi Maria Corina Machado’ya verilmesi, hem uluslararası kamuoyunda hem de sosyal medyada yoğun tepki topladı. Machado’nun, İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarını savunması ve Filistin konusunda sergilediği taraflı tutum, Nobel Ödül Komitesi’nin kararını yeniden tartışmalı hâle getirdi.
Machado, 2024 yılında İsrail’in Gazze’de gerçekleştirdiği saldırılar sonrası 30 binden fazla Filistinlinin hayatını kaybetmesine rağmen “İsrail’in haklı mücadelesi” açıklamasıyla dikkat çekmişti. Ayrıca, ödülü ABD eski Başkanı Donald Trump’a ithaf etmesi de diplomatik çevrelerde eleştiri konusu oldu.
Bu gelişme, Alfred Nobel’in mirası ve Nobel Ödülleri’nin geçmişteki tartışmalı seçimlerini de yeniden gündeme taşıdı. Dinamitin mucidi Alfred Nobel, kardeşinin bir patlama sonucu hayatını kaybetmesinin ardından, icatlarının yarattığı yıkıcı etkilerden duyduğu pişmanlıkla barış ödülünü kurmuştu. Ancak Nobel’in kendisi de ölümüne yakın dönemde 90’dan fazla silah fabrikasının sahibiydi.
Ödül geçmişte de benzer tartışmalara sahne olmuştu. 1973’te ABD’nin Vietnam işgalindeki rolüyle tepki çeken eski Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’a, 1994’te ise İsrail’in eski liderleri İzak Rabin ve Şimon Peres’e barış ödülü verilmesi, ödülün amacından saptığı yönünde eleştirilmişti. Barack Obama’nın göreve gelir gelmez ödüllendirilmesi de benzer şekilde sorgulanmıştı.
Nobel Edebiyat Ödülü’nde de benzer bir tutarsızlık tarihi bulunuyor. Dünya edebiyatına damga vuran Tolstoy, Çehov, Proust, Borges, Twain ve Tolkien gibi pek çok yazar ödüle layık görülmezken; edebi başarısı sınırlı kabul edilen bazı isimlerin seçilmesi, komitenin ideolojik tercihler yaptığı iddialarını güçlendiriyor.
Alfred Nobel’in bir dönem sekreterliğini yapan Bertha von Suttner’in de sonradan Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmesi, “kişisel yakınlık” eleştirilerini beraberinde getirmişti. Aynı şekilde, Nobel’in ödüllerinde matematik kategorisine yer vermemesi de bir aşk ilişkisiyle bağlantılı olduğu iddialarını doğurmuştu.
Tüm bu tartışmalar, Nobel Ödülleri’nin zaman zaman “barış” veya “edebi başarı” kriterlerinden çok siyasi ve ideolojik yaklaşımlarla şekillendiği yönündeki eleştirileri güncel tutuyor.
